Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Туы

Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Туы – Қазақстан Республикасының  негiзгі мемлекеттiк рәмiздерінiң бiрi. ҚР Президентiнiң “Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк рәмiздерi туралы” конституциялық заң күшi бар Жарлығымен (24.1.1996) белгiленген. Мемл. ту көгiлдiр түстi тiк бұрышты кездеме. Оның ортасында арайлы күн, күннiң астында қалықтаған қыран бейнеленген. Ағаш сабына бекiтiлген тұста — ұлттық оюлармен кестеленген тiк жолақ өрнектелген. Күн және күннің сәулесі, қыран және ою-өрнек — алтын түстi. Тудың енi ұзындығының жартысына тең. ҚР мемл. туының авторы — суретшi Шәкен Ниязбеков. Бiрыңғай көк-көгiлдiр түс төбедегi бұлтсыз ашық аспанның биiк күмбезiн елестетедi және Қазақстан халқының бiрлiк, ынтымақ жолына адалдығын аңғартады. Бұлтсыз көк аспан барлық халықтарда әрқашан да бейбiтшiлiктiң, тыныштық пен жақсылықтың нышаны болған.

Геральдика (гербтану) тiлiнде — көк түс және оның түрлi реңкi адалдық, сенiмдiлiк, үмiт сияқты адамгершiлiк қасиеттерге сай келедi. Ежелгi түркi тiлiнде “көк” сөзi аспан деген ұғымды бiлдiредi. Көк түс түркi халықтары үшiн қасиеттi ұғым. Түркi және әлемнiң өзге де халықтарындағы көк түстiң мәдени-семиотик. тарихына сүйене отырып, мемл. тудағы көгiлдiр түс Қазақстан халқының жаңа мемлекеттiлiкке ұмтылған ниет-тiлегiнiң тазалығын, асқақтығын көрсетедi деп қорытуға болады.

Нұрға малынған алтын күн тыныштық пен байлықты бейнелейдi. Күн — қозғалыс, даму, өсiп-өркендеудiң және өмiрдiң белгiсi. Күн — уақыт, замана бейнесi. Қанатын жайған қыран құс — бар нәрсенiң бастауындай, билiк, айбындылық бейнесi. Ұлан-байтақ кеңiстiкте қалықтаған қыран ҚР-ның еркiндiк сүйгiш асқақ рухын, қазақ халқының жан-дүниесiнiң кеңдiгiн паш етедi.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Елтаңбасы

Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Елтаңбасы — Қазақстан Республикасының негiзгi мемлекеттiк рәмiздерiнiң бiрi. ҚР Президентiнiң “Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк рәмiздерi туралы” конституциялық заң күшi бар Жарлығымен (24.1.1996) белгiленген. Рәмiздiк тұрғыдан ҚР мемл. гербiнiң негiзi — шаңырақ. Ол — гербтiң жүрегi. Шаңырақ — мемлекеттiң түпнегiзi — отбасының бейнесi. Шаңырақ — Күн шеңберi. Айналған Күн шеңберiнiң қозғалыстағы суретi iспеттi, Шаңырақ — киiз үйдiң күмбезi көшпелi түркiлер үшiн үйдiң, ошақтың, отбасының бейнесi. Тұлпар — дала дүлдүлi, ер-азаматтың сәйгүлiгi, желдей ескен жүйрiк аты, жеңiске деген жасымас жiгердiң, қажымас қайраттың, мұқалмас қажырдың, тәуелсiздiкке, бостандыққа ұмтылған құлшыныстың бейнесi. Қанатты тұлпар — қазақ поэзиясындағы кең тараған бейне. Ол ұшқыр арманның, самғаған таңғажайып жасампаздық қиялдың, талмас талаптың, асыл мұраттың, жақсылыққа құштарлықтың кейпi. Қанатты тұлпар Уақыт пен Кеңiстiктi бiрiктiредi. Ол өлмес өмiрдiң бейнесi. Бiр шаңырақтың астында тату-тәттi өмiр сүретiн Қазақстан халқының өсiп-өркендеуiн, рухани байлығын, сан сырлы, алуан қырлы бет-бейнесiн паш етедi. Бес бұрышты жұлдыз гербтiң тәжi iспеттi. Әрбiр адамның жол нұсқайтын жарық жұлдызы бар. Қ. Р. М. Е-ның авторлары — Ж.Мәлiбеков пен Ш.Уәлиханов.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұраны

Сөзін жазғандар: Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан Назарбаев

Әнін жазған: Шәмші Қалдаяқов

Алтын күн аспаны,
Алтын дән даласы,
Ерліктің дастаны,
Еліме қарашы!
Ежелден ер деген,
Даңқымыз шықты ғой.
Намысын бермеген,
Қазағым мықты ғой!

Қайырмасы: 
Менің елім, менің елім, 
Гүлің болып егілемін, 
Жырың болып төгілемін, елім! 
Туған жерім менің – Қазақстаным!

Ұрпаққа жол ашқан,
Кең байтақ жерім бар.
Бірлігі жарасқан,
Тәуелсіз елім бар.
Қарсы алған уақытты,
Мәңгілік досындай.
Біздің ел бақытты,
Біздің ел осындай!

Қайырмасы: 
Менің елім, менің елім, 
Гүлің болып егілемін, 
Жырың болып төгілемін, елім! 
Туған жерім менің – Қазақстаным!

Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы мен елтаңбасының жасалу тарихы

Қазіргі заманғы Қазақстанның мемлекеттік және ұлттық туы ресми түрде 1993 жылы қабылданған. Жаңа мемлекеттік және ұлттық рәміздердің суретін таңдау үшін конкурс жарияланған болатын, бұл конкурсқа 600-ден астам түрлі суретшілердің жұмыстары қойылды. Қазақстанның мемлекеттік туының эскизін таңдау туралы соңғы шешім Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесінің талқылауына ұсынылды. Қазіргі заманғы Қазақстанның мемлекеттік және ұлттық туы– ортасында шұғылалы күн, оның астында қалықтап ұшқан қыран бейнеленген тік бұрышты көгілдір түсті матада Күн, оның шұғыласы, қыран  бейнеленген.Тудың сабының тұсында ұлттық өрнек тік жолақ түрінде бейнеленген. Оның ортасында арайлы күн, күннiң астында қалықтаған қыран алтын түстес нақышталған. Қазақстанның мемлекеттік және ұлттық туындағы көгілдір түс аспан мен судың символы болып табылады. Бұлтсыз көк аспан түрік халықтарында көбіне бiрлiк, ынтымақ жолына адалдықты аңғартады. Бiрыңғай көк-көгiлдiр түс Қазақстан халқының әрқашан да бейбiтшiлiктiң, тыныштық пен жақсылықтың нышаны болған. Шұғылалы алтын күн тыныштық пен байлықты бейнелейді,күн шуағының сәулесі  дәннің үлгісімен берілген Күн астындағы қанатын жайған қыран құс —ел тәуелсіздігінің  күші мен айбындылығының, мемлекеттік биліктің, еркіндіктің белгісі. Бұл құс көшпелі халықтар әлемі туралы естеліктерде ерекше орын алады. Бүркітті көне заманда еліміздің тұрғындарын құрайтын түрлі халықтар мен этникалық топтардың туларында бейнелеген Тудың  сабыны тұсында ұлттық өрнек тік жолақ түрінде бейнеленген, ол «қошқар мүйіз» деп аталады, оны  «бараньи рога» деп аударуға болады Бұл өрнек еліміздің мәдени дәстүрін паш етеді. Қазақстанның мемлекеттік және ұлттық туындағы бұл өрнектің  алғашқы суреті қызыл түсте орындалған болатын.   Алтын ұлттық оюмен көгiлдiр байрақ сол жағында, орталықта алтын күнмен және самғауық Бүркiт сұлбасымен республикадағы әкiмдiктердің ғимараттарын бүгiнде безендiредi, шет мемлекеттердегi егемендi Қазақстанның елшiлiктерiнiң ғимараттарының үстiнде желбiрейдi, Бiрiккен Ұлттар ұйымының ғимаратының жанында орнатылған. Ол бүгiнгі күні бiздiң республикамыздың бостандық, тәуелсiздiк және егемендiктiң нышаны сияқты қабылданады. Біздің туымыздың таза көк түсі халықтар бірлігінің мәдени-этникалық бірлігін  куәландырады және бір мезгілде мемлекетіміздің бөлінбейтіндігін көрсетеді. Күн – өмiр және энергияның көзi. Күннiң сұлбасы сондықтан өмiрдiң нышаны болып табылады. Адам мәңгi емес. Адамның өмiрге келуі және өмірден кетуі уақытпен өлшенедi. Ал күннiң қозғалысын көшпенділер үшiн күннің қозғалысымен анықталады. Күннің шығысы және батысы, бiр өлшем – күн. Геральдиканың заңы бойынша, күннiң сұлбасы байлық және молшылықтың нышаны болып табылады. Сондықтан күндi қапылыста емес ықыласты қарастыруда бiздiң байрақта бiр уақытта молшылықтың негiзi және аманшылық формаларын көрсетеді. Ерекше орын көшпелiлердiң дүниеге көзқарасында дала қыранын немесе бүркiтте орналасады. Халықтар және Қазақстан орналастырған этникалық топтардың елтаңбалары және байрақтарындағы оның суретi бұрынғы дәстүрi болады. Бүркiт сұлбасы символиканың тiлiнде мемлекеттiк билiк, кеңдiктi және қырағылықты бiлдiредi. Бұл бостандық, тәуелсiздiк, талпыныстың нышандарының, бостандықтың мақсаттарына, биiктiкке, ұшу үшiн келешекке қажет. Сонымен бiрге, бүркіт, қуатты күш иесі,  кез келген болашақтағы жетістіктерге, кедергілерге сенімді соққы береді. Бүркiт сұлбасы дүниелiк өркениеттiң биiктiгiндегi жаңадан көрiнген егемендi Қазақстанның талпынысының идеясынан да пайда болды. Тағы бiр элемент және бiздiң байраққа қайталанбайтындық жаңалық беретiн ұлттық ою тұратын жолақты оның сабына параллель болып табылады. Бұл жерде Қазақ оюы “қошқар мүйіз-қой мүйізі” – «бараньи рога»  көрсетiлген. Байраққа құрмет – бұл елге, халыққа, оның тарихының құрметi.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы – дөңгелек нысанды және көгілдір түс аясындағы шаңырақ (киіз үйдің жоғарғы күмбез тәрізді бөлігі) түрінде бейнеленген, шаңырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған. Шаңырақтың оң жағы мен сол жағында аңыздардағы қанатты пырақтар бейнесі орналастырылған. Жоғарғы бөлігінде – бес бұрышты көлемді жұлдыз, ал төменгі бөлігінде «Қазақстан» деген жазу бар. Жұлдыздың, шаңырақтың, уықтардың, аңыздардағы қанатты пырақтардың бейнесі, сондай-ақ  «Қазақстан» деген жазу – алтын түстес. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы-  екі түстен: алтын және көк-көгілдір түстен бейнеленген. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік елтаңбасының авторлары – сәулетшілер Шота Уәлиханов пен Жандарбек Мәлібеков. Тек қана ақырғы жарыста 245 жобалар және келешек елтаңбаның 67 сипаттамалары араласқан конкурста авторлар жеңіп алды. Елтаңба шеңбердiң формасын алады. Әлемде өте мүлтiксiз форма болып шарды форма  есептеледi. Шеңбер осыған өте жақын элемент және де көшпелiлерде ерекше қастерленедi. Шеңбер бұл геральдиканың элементi ретінде барлық жерде iске асады, бiрақ шығыс көшпенділерiнде ол ерекше сый-құрметке ие.  Бұл өмiрдің және мәңгiлiктiң нышандары. Бiздiң елтаңбаның негiзгi идеясына ретінде қабылдаған орталық элементі болып Шаңырақ  табылады – ол киiз үйдiң күмбезiнiң айналма ұшар басы. Шаңырақ – отбасылық аманшылықтың, бейбітшіліктің және  тыныштықтың нышаны. Тиiмдi және әдемi бейнелеген шебер орындалған түндік – киiз үйдiң  саңылауы, көгiлдiр, бейбiт аспанның ашық күнін еске салады. Күмбез сырғауылдары – елтаңбаның ортасынан бiр қалыпты көгілдір алаңына таратылатын уық, күн сәулесін, өмiрдiң жылуы мен көзін еске салады. Авторларға киiз үйдiң жайылмалы торлы негiздерi керегені бейнелеудің  сәтi түстi. Крест сияқты, үш түрлі, Шаңырақ күлдреушісі оның берiктiгiн қамтамасыз ететiн, үш жүздiң бiрлiгі нышанын көрсетедi. Сонымен қатар, авторлар геральдиканың тiлiмен бейбiтшiлiк сүйгiш Қазақты бейнелейді. Ортақ Шаңыраққа республиканың барлық халықтарын шақырады, бiздiң ортақ үйiмiз- Қазақстан  құрылымының дiңгегі берiк қуатты ел болуға ұмтылуын бейнелейді. Елтаңбаның композициялық құрылымының келесi құрама бөлiгi жарты айдың формасындағы мүйiздерi бар алтынқанатты, қиял-ғажайып жүйрiктер болып табылатын – Тұлпарлар. Әйтсе де, арғымақтардың мемлекеттiк символикасындағы сурет авторлардың осы нұсқаның  бұрын қабылдағандығымен, бұрынғы тарихы бары үлкен пiкiрталастар және даулар тудырды , Жүйрiктердiң геральдисттердiң тiлiндегi сұлба терең мағыналы да мазмұнды болады. Ол: дұшпандарға қарсы соғыстағы арыстанның батылдығын, Сұңқардың қырағылығын, бұқаның физикалық күш қуатын, жылдамдығын, және бұғының пластикасымен жүйріктігін, түлкiнiң айла және тапқырлығын білдіреді. Жүйрiктердiң алтындай қанаттары астықтың шөмелелерi, сонымен бiрге алтындай масақтаы, яғни еңбек, молшылық және  аманшылықтың белгiсiн  еске салады. Елтаңбаның ортасында бес ұшты жұлдыз болады. Жобада жарты ай және үш кiшкентай жұлдыздар орналастырған. Талқылаулар барысында сегiз шектi, жетіұшты, бес ұшты жұлдыздардың варианттарын ұсынылды. Соңғысына тоқтады. Барлық бес құрлықтың өкiлдерiне бiздiң жүрегіміз бен құшағымыз әрқашан ашық. Елтаңбаның бояулар гаммасы екi негiзгi түстердi құрайды – алтын және көгiлдiр. Бiрiншiсi, бiздiң халықтардың ашық, айқын келешегіне сәйкес келеді. Әлемнiң барлық халықтары үшiн көгiлдiр аспан ортақ. Біздің елтаңбада, оның түсі  бейбітшілікті, келісімге, достыққа ғаламшардағы барлық халықтардың бірлігін  бейнелейді